Een voormalig politiebureau met een gewelddadige geschiedenis

Op een mooie, warme septemberdag in 2017 loop ik door Hay Mohammadi, een woon- en kantorenwijk in het oostelijk deel van de havenstad Casablanca, de grootste stad van Marokko. Ik ben op zoek naar een voormalig politiebureau met een beruchte bijnaam en een gewelddadige geschiedenis. Volgens mijn informant staat het leeg en op de nominatie om plaats te maken voor nieuwbouw. Als ik geluk heb zou ik het nog kunnen herkennen aan de verroeste radioantennes op het dak, overblijfselen uit de tijd voordat het wereldwijde web alle overheidscommunicatie overnam.

‘Het Huis van de Eeuwigheid’

Even later sta ik op de hoek van Rue Ibn Al Baittar en Boulevard Ecchouhada en kijk om me heen. Zwerfhonden, veel straatvuil, weinig passanten, alleen bij de bakker zie ik wat volk. Woonblokken, gekenmerkt door onafgebroken rijen balkons, met ontelbare waslijnen en satellietschotels. De radioantennes op een dak in de buurt wijzen me de weg. Aan de voorkant ziet het verwaarloosde overheidsgebouw eruit als ieder willekeurig politiebureau, waar ook ter wereld. Ik kijk door de smerige ramen, de meeste zijn kapot. Kwajongenswerk lijkt het. Glasscherven, op een hoop gegooide tafels en stoelen, een oude betegelde vloer.

Hoewel ik lichte teleurstelling voel – is dit het nou? – dringt het tot me door dat dit toch de plek moet zijn waar mijn bron het over had. Zijn ervaringen dateren van lang geleden, maar de beschrijvingen zijn accuraat. De twee roze geverfde pilaren links en rechts van de hoofdingang, de zeven betonnen traptreden omhoog naar de blauw getraliede toegangsdeuren, het klopt allemaal. Ik loop om het huizenblok heen, naar de achterkant. Opeens zie ik in werkelijkheid wat ik tijdens mijn research op oude zwart-wit-foto’s gezien heb: de achteringang, de hoge, op afstand bediende houten deuren waar geblindeerde Landrovers van de _DGST (1) door naar binnen reden, beulen met hun slachtoffers. De poort van Derb Moulay Cherif, ‘Het Huis van de Eeuwigheid’. Ik sta voor de in een rood vlak gevatte groene driehoek die voor velen het einde betekende.

De ‘jaren van lood’

Het bewind van Koning Hassan II, van 1961 tot 1999, staat bekend als de ‘jaren van lood’. Het regime regeerde met harde hand. Het was een tijd van brute repressie en massale schendingen van mensenrechten. Dissidenten verdwenen zonder een spoor na te laten. Ze werden gevangengenomen, verbannen of gewoon vermoord. Onder koning Hassan was de terreur in Marokkaanse gevangenissen meedogenloos. De martelkamers in Tazmamart en Derb Moulay Cherif in Casablanca waren landelijk berucht. Gevangenen verdwenen zonder proces voor jaren in cellen zonder enig licht of sanitair en werden continu onderworpen aan fysiek geweld. Een onbekend aantal van hen overleefde de gevangenschap niet.

Het dictatoriale geweld was een reactie op opstanden, onder meer in de Rif en Casablanca en de oorlog in de Westelijke Sahara. Twee mislukte aanslagen op het leven van koning Hassan in 1972 en 1973 verscherpten de staatsterreur steeds verder.

Al bij zijn aantreden na de dood van zijn vader in 1999 maakte de nieuwe koning Mohammed duidelijk dat hij tot een vergelijk wilde komen met de geschiedenis. Hij gaf een selectie van 200 slachtoffers van de dictatuur uit de traumatische ‘jaren van lood’ de mogelijkheid om hun verhaal te vertellen tijdens openbare hoorzittingen, maar verbond daar strenge voorwaarden aan: de sprekers mochten geen namen noemen, noch van personen, noch van plaatsen. De identiteit van de beulen en daders van de terreur moest geheim blijven. Dat is gelukt. Ondanks de schijnbare openheid en vrijheid van de laatste jaren lopen veel van deze daders nog steeds ongestraft rond. Zonder de beulen voor het gerecht te slepen kan er noch rechtvaardigheid, noch verzoening plaatsvinden.

Bovenstaande geschiedenis vormt de basis voor een van de karakters in Onder verdenking, deel 1 van Severyn & Govaert. Aylal Bouyatoun, een journalist die sinds zijn vlucht naar Nederland leeft onder de schuilnaam Fouad Essadki, weet dat er anno 2017 nog weinig veranderd is. 

‘La Ceinture Verte’

Het is een paar dagen later, vroeg in een nieuwe ochtend, maar al heet. Zwetend ben ik op zoek naar de ‘Hel van Témará’. Dat geheime complex van de Direction de la Surveillance du Territoire iets ten zuiden van Rabat speelt een rol in Onder verdenking. De _dgst is verantwoordelijk voor de binnenlandse veiligheid van de Marokkaanse staat en werkt intensief samen met vele internationale veiligheidsdiensten, waaronder de _AIVD. Ik weet dat ik daar nooit binnen zal kunnen komen, toch wil ik een beeld proberen te krijgen van een van de belangrijkste ondervragingscentra in dit Noord-Afrikaanse land.

De stampvolle bus stopt bij de halte Aswak Assalam op Avenue Mehdi Ben Barka. Ik loop de weg ruim een kilometer verder af, onder de Ringweg Zuid door, tot de bebouwing links ophoudt. Daar ga ik linksaf Avenue Al Eucalypthus op, na anderhalve kilometer is er een flauwe bocht naar links. Daar, midden in een bosrijke omgeving met de lieflijke naam ‘La Ceinture Verte’, begint aan de rechterkant de muur van het complex. Boven de muren zijn een groot aantal daken zichtbaar, getooid met een woud van satelietantennes. In de azuurblauwe lucht nadert een licht tweemotorig vliegtuigje. Ik herinner me de satellietfoto’s op Google Earth en de landingsbaan voor kleine vliegtuigen die je daarop kon onderscheiden.

‘Black site’

Het complex maakt deel uit van een reeks ‘black sites’ van de _{CIA (2)} in het buitenland (o.m. in Porto, Caïro en op Larnaca – Cyprus) en wordt gedeeltelijk door hen meegefinancierd. Ook niet-materieel dragen de Amerikanen hun steentje bij. Speciale instructeurs van _cia en _dea trainen de _dgst in omstreden verhoortechnieken:

• ‘Waterboarding of het simuleren van de verdrinkingsdood’: de verdachte ligt vastgebonden op een schuin aflopende tafel, de voeten hoger dan het hoofd. Zijn hoofd is afgedekt met een natte lap waarover telkens water wordt uitgegoten. Het maakt het min of meer onmogelijk om adem te halen en doet hem – bijna – stikken. De verdachte krijgt het gevoel te verdrinken.
• ‘Hypothermie of onderkoeling’: de verdachte staat naakt in een douchecel waar een permanente temperatuur heerst van 10℃. De koudwaterdouche wordt met regelmaat aan- en uitgezet waardoor zijn centrale lichaamstemperatuur zo ver daalt dat de normale stofwisseling in gevaar komt.
• ‘Stress positions of spierbelastende houdingen’: de verdachte, de polsen geboeid, staat, zit of hangt – vaak meerdere etmalen – in een gefixeerde houding tot bewusteloosheid volgt.
• ‘Open-handed slap of slaan met de vlakke hand’: aanbevolen door de CIA-artsen omdat het minder blijvende schade aanricht dan slaan met de volle vuist.

_{(1) DGST}: de Marokkaanse inlichtingendienst en geheime politie.
_{(2) CIA}: Central Intelligence Agency, de Amerikaanse de buitenlandse inlichtingendienst van de Verenigde Staten. Deze instelling is verantwoordelijk voor het verkrijgen en analyseren van informatie over regeringen, bedrijven en personen, waarna ze deze informatie doorgeeft aan de verschillende onderdelen van de Amerikaanse overheid.
_{(3) DEA}: Drug Enforcement Administration, de belangrijkste Amerikaanse overheidsorganisatie voor het bestrijden van illegale drugs, zowel in eigen land als in het buitenland.