Duurt levenslang een leven lang?

‘Het OM eist levenslang tegen Holleeder… Hopelijk wordt dat ook echt levenslang en mag hij niet na tien jaar met een enkelband naar huis.’ Tweet van een bezorgde twitteraar

Met enige regelmaat neem ik in dit weblog relevante teksten van anderen op. Dit keer een artikel van Steven Beek in Opportuun, relatiemagazine van het Openbaar Ministerie.

Het is in Nederland gebruikelijk dat een opgelegde gevangenisstraf niet helemaal wordt uitgezeten. De meeste veroordeelden worden voorwaardelijk in vrijheid gesteld; ze mogen al voor het einde van hun straf op verlof, als voorbereiding op hun terugkeer in de samenleving. Maar kan levenslang ook worden teruggebracht naar tien jaar? Volgens Roel Kusters ligt dat bij een levenslange gevangenisstraf echt anders. “In Nederland is levenslang in principe écht levenslang”, zegt hij. “Nederland is daarin vrij streng in vergelijking met de landen om ons heen.”

Een tot levenslang veroordeelde kan in Nederland op twee manieren vrijkomen: door herziening of gratie. Bij een herziening wordt de rechtszaak opnieuw gedaan door een ander gerechtshof. Daarna kan vrijspraak volgen, zoals in het geval van verpleegster Lucia de Berk in 2010. Een andere mogelijkheid is gratie. Dat houdt in dat de straf wordt verminderd, veranderd of kwijtgescholden. Als de koning een veroordeelde gratie verleent, kan die direct vrijkomen. Kusters: “Gratie wordt zelden verleend bij levenslang. Sterker nog, sinds 1986 is maar één keer gratie verleend aan een levenslang veroordeelde, omdat diegene terminaal ziek was.”

Is Nederland té streng?

Gratie wordt zelfs zó weinig verleend dat de Nederlandse staat in 2013 door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens op de vingers is getikt. Kusters: “Opsluiting zonder enig uitzicht op herbeoordeling en vrijlating is volgens het Hof in strijd met het verbod op onmenselijke bestraffing. Als de kans op gratie verwaarloosbaar klein is, is een levenslange gevangenisstraf uitzichtloos en dus inhumaan.”

Door de kritische houding van het Europese Hof zijn Nederlandse rechters jarenlang erg terughoudend geweest met het opleggen van een levenslange gevangenisstraf. “Dat was een probleem voor het OM”, zegt Kusters. “Wij vonden de straf in sommige zaken gepast, maar hij stond steeds ter discussie.” Daarom kwam het kabinet in 2017 met een beleidsaanpassing. Het Adviescollege Levenslanggestraften werd in het leven geroepen. Kusters: “Sindsdien kijkt dat college na 25 jaar gevangenisstraf of een veroordeelde kan beginnen met activiteiten gericht op een eventuele terugkeer in de maatschappij. Na uiterlijk 27 jaar is er een herbeoordeling en de mogelijkheid tot gratie. Daarbij adviseert onder andere het Openbaar Ministerie de minister over de vraag of de straf nog een legitiem doel dient.”

Het is dus in theorie mogelijk dat tot een levenslange gevangenisstraf veroordeelde vrijkomt. Maar al na tien jaar? “Van levenslang naar tien jaar is niet realistisch”, beaamt Kusters. “In theorie kan een veroordeelde altijd een gratieverzoek indienen, maar onder normale omstandigheden zal zo’n verzoek bij levenslang veroordeelden pas na 25 jaar enige kans van slagen hebben.”

Bron: Opportuun Jaargang 25, Nr. 2, woensdag 8 mei 2019

Tot slot nog twee citaten met betrekking tot dit onderwerp:

Verwarde verdachten

“Straffen vind ik vreselijk. Kun je er iemand beter mee maken? Het helpt niet om iemand jaren in de gevangenis op te sluiten. Maar sommige dingen zijn zo erg, dat je er iets mee moet: vergelding. Ik denk dat het niet helpt. Als je geliefde is vermoord, wil je maar één ding: dat het niet is gebeurd.”

Wilma Duijst, bijzonder hoogleraar forensische geneeskunde aan de ­Universiteit Maastricht, strafrechter in Arnhem én forensisch arts bij de GGD IJsselland. Dagblad de Limburger, 27 januari 2018

Hoe zal hij morgen wakker worden?

Heeft hij nog hoop? Of berust hij in zijn straf? Dat Willem Holleeder vandaag levenslang heeft gekregen, was voor velen niet verrassend. Misschien voor hemzelf ook niet.

“Toch kunnen veroordeelden het als een schok ervaren, zelfs als ze het eigenlijk terecht vinden. In de afgelopen twintig jaar heeft de levenslange gevangenisstraf een flinke verandering doorgemaakt. Tot begin deze eeuw werd nog actief toegewerkt naar re-integratie. Er werd een hand uitgestoken naar de gedetineerde. Levenslang betekende niet dat je tot je dood in de cel moest blijven zitten. Destijds werd de straf ook veel minder vaak opgelegd; ongeveer eens in de twee jaar. Dat aantal is flink toegenomen. Nu wordt het vonnis een paar keer per jaar uitgesproken. Na 25 jaar komt er een herbeoordeling. Een adviescollege onderzoekt dan de kans op herhaling en gevaar voor de samenleving. Maar de minister neemt de uiteindelijke beslissing en de koning stemt daarmee in. Als de minister het niet ziet zitten, blijft de gedetineerde vastzitten.”

Strafrechtdeskundige Wiene van Hattum, gespecialiseerd in levenslange gevangenisstraffen.
Faculteit Rechtsgeleerdheid, Rijksuniversiteit Groningen. RTL-Nieuws, 4 juli 2019