Vrijdag 20 mei jl. was de boekpresentatie en signeersessie van Kwaad ontwaakt, het derde deel van Severyn & Govaert.

Hieronder de tekst van het verhaal dat ik daar gehouden heb.

Welkom, heel hartelijk welkom bij deze sessie. Fijn dat jullie er allemaal zijn. Gelukkig kan dit weer…

We zijn hier bijeen om Kwaad ontwaakt ten doop te houden. In dit derde deel van Severyn & Govaert staat het groeiende rechtsextremisme in onze samenleving centraal. Dat maakt het tot een bijzonder boek. Dat zegt íedere schrijver van zijn werk, maar ik bedoel het nu voor mij persoonlijk. Het schrijven van Kwaad ontwaakt heeft mij op sommige momenten bijna gesloopt. Ik moest procesverslagen lezen die ik niet wílde lezen, beweegredenen horen die ik niet wílde horen, emoties van nabestaanden meemaken die ik niet wílde meemaken.

Toch moest het, anders was dit boek er niet geweest en zou dit verhaal nooit gelezen worden. Het leek mij spannend om de hoofdpersonen in deze serie, Maarten Severyn en Lydia Govaert, een reeks heftige aanslagen in deze context te laten meemaken. Ik wilde onderzoeken hoe zij daarop zouden reageren, beroepshalve maar ook als mens.

Bij de research voor dit boek realiseerde ik me telkens weer hoe sterk politiek, cultuur en de samenleving als geheel worden beïnvloed door deze polarisatie. We lijken te accepteren dat de online wereld is ingericht op radicalisering, maar realiseren ons nog onvoldoende wat er direct om ons heen gebeurt, hier en nu, in onze straat, ons dorp, onze stad.

Als faction-schrijver over het werk van politie en justitie gebruik ik waargebeurde zaken als uitgangspunt voor mijn verhalen. Ik noem kort drie voorbeelden van het bronmateriaal voor Kwaad ontwaakt.
De NSU-mörder in Duitsland: tussen 2000 en 2006 pleegde de neonazistische terreurgroep NationaalSocialistische Ondergrondse een serie van tien moorden op migranten, mensen van kleur. De autoriteiten onderkenden niet dat de daders mogelijk in extreemrechtse hoek moesten worden gezocht en zagen de moorden als afrekeningen in het criminele circuit. Inlichtingendiensten en Bundeskriminalamt werkten langs elkaar heen en verzwegen de feiten voor elkaar. Dertien jaar na de eerste moord begon de rechtszaak, in 2018 werd de vrouwelijke hoofdverdachte veroordeeld tot levenslang.
De schietpartijen in Malmö – Zweden, in 2009-2010: Peter Mangs pleegde een serie aanslagen op mensen met een donkere huid en een niet-Zweeds uiterlijk. Ook hij werd in 2016 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Volgens de rechters werden zijn misdaden ‘gekenmerkt door extreme meedogenloosheid en een compleet gebrek aan empathie voor andere mensen.’
De derde zaak waarop ik me gebaseerd heb, waren de extreemrechtse en islamofobe aanslagen van Anders Breivik, in 2011 in Noorwegen. Daarbij kwamen 77 mensen om het leven. Ik ga op die zaak nu niet dieper in, er is genoeg over bekend.

Wat nu als zo’n reeks dramatische, extreemrechtse aanslagen in Nederland zou gebeuren? Hoe reageert de Nationale Politie, het Openbaar Ministerie? Wordt de samenhang in een reeks ogenschijnlijk incidentele gebeurtenissen herkend? En tegen welke politieke achtergrond gebeurt een en ander? Hoe reageren kabinet, minister, de Tweede Kamer en de burgemeester?
Maar vooral: wat doet het met de politiemensen die direct met deze zaak te maken krijgen? En met de officieren van justitie, de rechters en de strafrechtadvocaten?

Dat was mijn vertrekpunt voor Kwaad ontwaakt. Vervolgens ga je aan de slag. Je leest alles over de opkomst van de PVV, van Forum voor Democratie, van Ja21, je spreekt met deskundigen en wetenschappers.

Je onderzoekt Erkenbrand, het extreemrechtse studiegenootschap dat sinds de oprichting directe banden heeft met Forum voor Democratie. Je leest dat ‘het blanke ras’ volgens deze alt-right-club direct bedreigd wordt door drie kernproblemen: immigratie, homoseksualiteit en feminisme en dat deze ontwikkelingen uiteindelijk zullen leiden tot de ‘replacement of whites’, de zogenoemde ‘omvolking’.
Al snel kom je uit op het jaarverslag van de AIVD. Het schetst de opkomst van het ‘jasje-dasje-extremisme’ bij extreem-rechts. Tom Jan Meeus vertaalt dat in de NRC in, ik citeer: ‘Niet langer onderscheiden rechts-extremisten zich in woordkeuze of kleding van de rest van de bevolking. Geen nazi-leuzen of legerkistjes bij groepen die hopen op een rassenoorlog omdat ze een fascistische, witte etnostaat willen vestigen. Extreem-rechts anno 2022 leeft zo onopvallend mogelijk.’

Vorige week – kort nadat Kwaad ontwaakt van de drukpers rolde – las ik in Reporters Online een artikel van Wouter Louwerens: ‘Er is een bruine zuil aan het ontstaan in Nederland.’
Ik citeer: ‘Er ontstaat een nieuwe zuil in Nederland. Een zuil met radicale ideeën die zich steeds beter organiseert en zich sterk afzet tegen de rest van de samenleving. Door de opkomst van extreemrechtse partijen, de toename van complotdenken en het afnemende vertrouwen in de overheid, is er een heel ecosysteem van alternatieve media ontstaan op internet. Hoewel die lang niet allemaal samenwerken, hebben ze veel overeenkomsten. Ze zetten zich af tegen de gevestigde orde, hebben een diep wantrouwen jegens wetenschap en politiek en verspreiden dezelfde complottheorieën, niet zelden afkomstig uit het buitenland.’ Einde citaat.

Het bestuderen van de opkomst van extreem-rechts was moeilijk, vaak stond het me tegen. Ik zei het al in het begin van mijn verhaal. Ik droomde ervan, schoot midden in de nacht wakker van wat zich voor mijn dichte ogen afspeelde…

Het is verbijsterend wat een fractievoorzitter in ons parlement – opgeleid als historicus en jurist – durft te beweren over directe democratie. Op zo’n moment werd het me teveel. Soms twijfelde ik aan mijn onderwerp. Je wilt dit soort clubs niet sterker maken door aandacht aan hen te besteden, ieder woord dat je schrijft lijkt teveel.
Tegelijk gebeurt dit alles hier en nu, in ónze Tweede Kamer. De parlementaire democratie staat onder druk, debatten ontsporen, onze politieke vertegenwoordigers beledigen elkaar. Ook binnen de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie leven dat soort tegenstellingen. Blauw, de geüniformeerde politie, heeft op straat direct te maken met de gevolgen van het falend beleid van de overheid. Is het gek dat er politiemensen zijn die extreemrechts gaan stemmen?

Dat nu fascineerde mij: hoe werkt een reeks schijnbaar op zichzelf staande aanslagen op mensen van kleur door in de verantwoordelijkheid die politiemensen en officieren van justitie dragen. De politie moet beschermen, een eind maken aan gewelddadig gedrag en de veiligheid bevorderen. Het Openbaar Ministerie moet de dader(s) opsporen, vervolgen en een passende straf eisen.

Hoe gaan Maarten Severyn, mijn tactisch rechercheur, en Lydia Govaert, mijn officier van justitie, om met wat ik laat gebeuren? En hoe zullen zij tijdens de verhoren en het daarop volgende proces reageren op de verklaringen van de man die dit allemaal op zijn geweten heeft?
In hun drie-sterren-recensie vat de VN Detective & Thrillergids 2022 het bovenstaande samen en citeert Maarten Severyn: ‘Hoe zit je in godsnaam in elkaar, als je een man die op zijn kop aan een trainingshek hangt, in zijn borst schiet?’

Toch is het gelukt: Kwaad ontwaakt ligt nu in alle boekhandels, de e-boekversie is volgende week beschikbaar en het luisterboek, voorgelezen door Dieuwertje Blok, verschijnt eind juli.
We gaan vol goede moed door, Levend verkocht, deel vier van Severyn & Govaert, staat in de steigers. De komende weken heb ik de eerste gesprekken met drie vrouwelijke officieren van justitie, waaronder de huidige portefeuillehouder Mensenhandel en Mensensmokkel. Jullie raden het al: dát wordt mijn volgende onderwerp. Mei volgend jaar is de boekpresentatie van Levend verkocht…