Wat doet een rechter?

Wat doen rechters precies? In dit artikel lees je wat hun taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn, welke soorten rechters er zijn en hoe je zelf rechter kunt worden.

Wat betekent de term rechter?

Een rechter is iemand die rechtspreekt. Meestal wordt met het woord rechter een magistraat van de rechterlijke macht bedoeld. Rechters zijn onafhankelijk en onpartijdig en wettelijk verplicht een oordeel uit te spreken over een concreet geschil dat hen voorgelegd wordt.

Wat doet een rechter precies?

Rechters hebben het laatste woord bij conflicten, overtreding van wettelijke regels of een misdaad. Zij beslissen of iemand de wet heeft overtreden of schuldig is aan een misdrijf. In hun vonnis leggen ze een passende maatregel of straf op. Het oordeel van de rechter is bindend.

De belangrijkste taken en verantwoordelijkheden van een rechter

Nederlandse rechters worden benoemd door de koning op voordracht van de minister van Justitie en Veiligheid. Deze benoeming geldt voor een periode van zes jaar, herbenoeming is mogelijk. Alle rechters zijn georganiseerd in de Rechtspraak, een zelfstandige organisatie die verantwoordelijk is voor de rechtspraak in Nederland. De Rechtspraak bestaat uit de rechtbanken, de gerechtshoven en de Hoge Raad der Nederlanden. De taken en verantwoordelijkheden van een rechter zijn vastgelegd in de Grondwet en de Wet op de rechterlijke organisatie.

Hoge Raad
De Hoge Raad is de hoogste rechter en kan besluiten dat een rechtszaak over moet of dat een rechtszaak heropend moet worden. Dat laatste noem je herziening.                                                                                                                                                                                       Bron: rechtspraak.nl 

De belangrijkste taken van een rechter zijn:

• Beslissen in geschillen: de rechter beslist in geschillen tussen burgers, bedrijven of overheden. Dit kan gaan om civiele zaken, zoals een geschil over een contract of een ongeluk, of om strafzaken, zoals een aanklacht wegens verkrachting of moord.
• Toepassen van de wet: de rechter is verplicht om de wet toe te passen bij het nemen van een beslissing. Dit betekent dat de rechter rekening moet houden met de wet en de relevante jurisprudentie.
• Beschermen van de rechten van burgers: de rechter is verantwoordelijk voor het beschermen van de rechten van burgers, zoals het recht op een eerlijk proces en het recht op een eerlijke behandeling.

De verantwoordelijkheden van een rechter zijn:

• Onafhankelijkheid: De rechter is onafhankelijk van de overheid en van andere partijen. Dit betekent dat de rechter vrij is om zonder druk van buitenaf beslissingen te nemen.
• Onpartijdigheid: De rechter is onpartijdig en beoordeelt de zaak op basis van de feiten en het recht. Dit betekent dat de rechter geen vooringenomenheid mag hebben in een zaak.
• Deskundigheid: De rechter is deskundig in het recht en is in staat om een juiste beslissing te nemen in een zaak.
                                                                                                                                        Bron: rechtspraak.nl
  
  

Vijf belangrijke kenmerken van rechters

1. De meeste rechters zijn generalisten. Ze wisselen als allrounders regelmatig van rechtsgebied (strafrecht, familierecht, civielrecht, bestuursrecht). Zo blijven ze fris en kunnen ze elke rechtszaak ‘als nieuw’ bekijken. Zij kunnen over elk onderwerp uitspraak doen. Daarnaast zijn er ook rechters die zich bewust specialiseren in rechtspraak over zaken die juridisch complex zijn, zoals mensenhandel of cybercrime.
2. Rechters schakelen tijdens een rechtszaak hun persoonlijke mening uit. Hun eigen geloof, geslacht of afkomst doet er in de rechtszaal niet toe. Ze hebben respect voor de belangen van beide partijen. Rechters kijken puur naar de wet, de feiten, de persoonlijke omstandigheden en de verklaringen van deskundigen en getuigen. Wat zij als privépersoon denken of vinden doet niet ter zake.
3. Rechters worden volgens de Nederlandse Grondwet voor het leven benoemd. Dit wordt gezien als een waarborg voor de onafhankelijkheid van de rechtspraak. Rechters zijn onafhankelijk, niemand kan hen vertellen wat voor uitspraken zij moeten doen. Niemand kan hen ter verantwoording roepen. Rechters wegen de belangen af van beide partijen. Ze kunnen alleen in bijzondere gevallen door de Hoge Raad ontslagen worden. De uitspraak van een rechter is altijd onafhankelijk en onpartijdig.
4. Rechters hebben een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid. Zij dragen bij aan het vertrouwen in een rechtvaardige samenleving en nemen door iemand te veroordelen tot een gevangenisstraf beslissingen die diep ingrijpen in levens.
5. Een rechter past de wet toe en doet niets waarmee hij gechanteerd kan worden. Rechters zijn integer en van onberispelijk gedrag. Zij behandelen geen zaken waarbij ze mogelijk zelf betrokken zijn doordat ze een andere verantwoordelijkheid of een bepaalde nevenfunctie hebben.

‘Zolang je niet cynisch wordt en niet iedere verdachte een ‘klojo’ vindt, kun je best strafrecht blijven doen. Zo geloof ik nog steeds in de onschuld van de verdachte en als hij bekent, dan geloof ik in de omstandigheden waaronder het feit is gepleegd.’                                                                                                                                            Ferdinand Loos, strafrechter, voorzitter Meervoudige Kamer in Severyn & Govaert

 

De competenties en vaardigheden waarover een rechter beschikt

Maatschappelijk bewustzijn

• Je moet oog hebben voor maatschappelijke ontwikkelingen en in staat zijn je daarvan een eigen beeld te vormen in de context van de rechtspraak.
• Je zoekt naar bekende, nieuwe en tegenstrijdige informatie en nieuwe perspectieven die van invloed kunnen zijn op de oordeelsvorming en procesgang.
• Je bent je bewust van de invloed van verschillen en de achtergrond van partijen.
• Je hebt inzicht in de impact van je eigen rol en jouw positie in de maatschappelijke context en houdt daar rekening mee, met behoud van distantie.

Analytisch vermogen

• Je behandelt vraagstukken door situaties, processen en een veelheid aan gegevens uiteen te rafelen, systematisch te onderzoeken en te beoordelen.
• Je stelt vragen op basis van begrip.
• Je hanteert een logische gedachtegang die bij de totstandkoming van uitspraken leidt tot een eenduidige en transparante motivering.

Luisteren

• Je toont begrip voor de situatie van anderen en maakt persoonlijk contact.
• Je hebt oog voor beweegredenen van anderen en pikt ook minder uitgesproken signalen op.
• Je luistert actief en geeft anderen het gevoel dat hun inbreng bij jou aankomt.

Overredingskracht

• Je geeft op heldere en eenduidige wijze inzicht in de structuur van de zitting en het proces dat is gevolgd bij de totstandkoming van de uitspraak.
• Je weet op deze manier meer aanvaarding te krijgen bij partijen voor de uitspraak.
• Je formuleert puntig èn inzichtelijk, neemt waar dat kan het voortouw om partijen bij elkaar te brengen en te bemiddelen in de oplossing van het geschil.

Regievoering

• Je plant en organiseert je eigen werkzaamheden rond de zaak.
• Je betrekt anderen op relevante onderwerpen, laat het waar mogelijk aan anderen over om (niet-juridische) expertise optimaal te benutten en de eigen inzetbaarheid zo efficiënt mogelijk in te richten.
• Je informeert anderen over de voortgang van werkzaamheden, stuurt bij als de procesgang (inhoud, kwaliteit, tijdigheid) dat vereist.

Samenwerken

• Je staat open voor de samenwerking met anderen.
• Je neemt het initiatief en benut kansen om kennis te delen, anderen te steunen en in samenspraak kwaliteit en efficiency van de rechtspraak te verbeteren.

Zelfvertrouwen en authenticiteit

• Je toont trots en passie voor de rechtspraak en geloof in eigen kwaliteit.
• Je staat voor een genomen beslissing.
• Je demonstreert eigenheid en stevigheid waardoor het eigen optreden aan impact wint.
• Je houdt rekening met het eigen team/het rechterlijk college én het geheel van de rechtspraak.
• Je durft waar nodig tegen de algemeen geldende opvattingen in te gaan en zaken anders te doen.
• Je toont je vindingrijk binnen de afgesproken kaders.
• Je durft een wending te maken in de behandeling en uitwisseling van standpunten.
• Je bent helder over verwachtingen en trekt grenzen.

Flexibiliteit

• Je past je eigen aanpak aan wanneer de situatie verandert of nieuwe inzichten daartoe aanleiding geven.

Zelfbewustzijn

• Je kent je eigen grenzen in specialisme en voorkeur voor aanpak van een zaak.
• Je toont inzicht in oorsprong van het eigen gedrag en de impact daarvan op anderen.

Leervermogen en zelfreflectie

• Je staat open voor feedback van anderen en stelt je lerend op.
• Je bent nieuwsgierig, zoekt actief nieuwe en of andere situaties op.
• Je neemt het geleerde op in je eigen repertoire.

Besluitvaardig

• Je neemt besluiten op basis van beschikbare gegevens.
• Je wacht niet af, maar hakt knopen door.
• Je handelt doortastend, ook wanneer de druk toeneemt.
  
                   Bron: SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie – ssr.nl

‘Je moet in korte tijd de essentie kunnen halen uit een grote hoeveelheid informatie. Een goed analytisch vermogen en taal-/schrijfvaardigheid zijn belangrijk omdat je de beslissing die je neemt binnen korte tijd op papier moet zien te krijgen. Besluitvaardigheid is ook niet onbelangrijk. Natuurlijk moet je eerst goed over de argumenten, de voors en tegens, nadenken voor je een beslissing neemt, maar uiteindelijk moet je wel de knoop doorhakken en als het even kan voorzien van een goede onderbouwing. Daarnaast is maatschappelijke betrokkenheid en interesse in alles wat mensen doen en laten onmisbaar om dit werk goed te kunnen doen.’                                                                                                                        Frederik Loos, strafrechter, voorzitter Meervoudige Kamer in Severyn & Govaert

Strafbare feiten: overtredingen en misdrijven

Een verdachte kan alleen veroordeeld worden voor een feit dat volgens de wet strafbaar is. Strafbare feiten bestaan uit overtredingen en misdrijven.

Een verdachte is iemand over wie aanwijzingen bestaan dat hij mogelijk een strafbaar feit heeft gepleegd. De wet spreekt over “een redelijk vermoeden van schuld”. Een verdachte wordt pas dader genoemd nadat hij is veroordeeld.

Overtreding

Een overtreding is meestal een licht strafbaar feit dat door de kantonrechter wordt behandeld. Denk aan een verkeersovertreding, wildplassen of op verboden terrein lopen.

Een overtreding is een licht strafrechtelijk vergrijp. De strafwetgeving onderscheidt overtredingen en misdrijven. Overtredingen worden in de regel berecht door de sector kanton van de rechtbank, misdrijven door de strafsector van de rechtbank.

Misdrijf

Een misdrijf is ernstiger dan een overtreding. Denk aan mishandeling, seksueel misbruik en fraude.

Een misdrijf is een zwaar strafrechtelijk vergrijp. De strafwetgeving onderscheidt overtredingen en misdrijven. Overtredingen worden in de regel in eerste aanleg berecht door de kantonrechter, misdrijven door de afdeling strafrecht van de rechtbank.

                                                                                                                                               Bron: rechtspraak.nl

‘Een goede strafrechter denkt binnen de wettelijke kaders, maar durft als dat nodig is onorthodox te communiceren, risico’s te nemen en zichzelf kwetsbaar op te stellen.’                                           Ferdinand Loos, strafrechter, voorzitter Meervoudige Kamer in Severyn & Govaert

Verschillende soorten rechters

In Nederland worden strafbare feiten door verschillende soorten rechters behandeld. Voor volwassenen zijn dat vooral de kantonrechter, politierechter, economische politierechter of economische kamer en de meervoudige strafkamer. Voor welke rechter de verdachte moet verschijnen, hangt af van de aard van de overtreding of het misdrijf. Naast de strafrechters zijn bijvoorbeeld familie-, handels-, bestuurs- en vreemdelingenrechters. Een bijzondere categorie vormen de kantonrechters: dat zijn ervaren rechters die verschillende categorieën zaken behandelen.

Wat doet de kinderrechter?

Kinderrechters behandelen strafzaken van jongeren tussen 12 en 18 jaar en familie- en jeugdzaken, zoals uithuisplaatsingszaken. Binnen het strafrecht wordt altijd gekeken naar de leeftijd van de verdachte ten tijde van het plegen van het strafbare feit. Is deze tussen de 12 en 18 jaar en wordt de zaak voor de rechter gebracht, dan is dat bij de kinderrechter. Als de kinderrechter een straf oplegt, doet hij dat bijna altijd op grond van het jeugdstrafrecht.

Kinderen jonger dan 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk worden vervolgd. Verdachten tussen de 16 en 23 jaar krijgen soms een bijzondere behandeling. De rechter kan jongeren van 16 en 17 jaar als volwassenen bestraffen en volwassenen van 18 tot 23 jaar een jeugdstraf opleggen.

Strafzaken tegen jongeren worden door de kinderrechter bijna altijd achter gesloten deuren behandeld. Een jongere heeft vrijwel altijd een advocaat. Bij verdachten die nog geen 18 jaar zijn, zijn naast de jongere zélf ook zijn ouders verplicht aanwezig. Meestal is er ook iemand aanwezig van de Raad voor de Kinderbescherming of de jeugdreclassering. Een slachtoffer of een benadeelde partij mag bij de zitting zijn.

De Raad voor de Kinderbescherming is een orgaan van het ministerie van Justitie en Veiligheid, gevestigd in elke arrondissementshoofdplaats. De raad behartigt de belangen van minderjarigen die dat nodig hebben en adviseert de kinderrechter bij verzoeken om ondertoezichtstelling en uithuisplaatsing. De raad heeft een adviserende rol of treedt op als procespartij in zaken over gezag, omgang, ondertoezichtstelling en uithuisplaatsing.

Straffen voor jongeren
Jongeren kunnen als straf jeugddetentie, een leer- en werkstraf en een geldboete opgelegd krijgen. De kinderrechter kan verder een gedragsbeïnvloedende of een vrijheidsbeperkende maatregel opleggen of besluiten tot plaatsing in een inrichting voor jeugdigen, een soort tbs voor jongeren. De straffen en de plaatsing in een inrichting voor jeugdigen kunnen ook voorwaardelijk worden opgelegd. Dat wil zeggen dat de straf of de maatregel pas ingaat als de veroordeelde zich niet aan bepaalde voorwaarden houdt, zoals naar school gaan of niet opnieuw strafbare feiten plegen.

Leerstraf
Een leerstraf is bedoeld om bepaald gedrag van de jongere te beïnvloeden en om te voorkomen dat hij opnieuw in de problemen komt. Bij een leerstraf doet de jongere verplicht mee aan een training.

Werkstraf
Een werkstraf, ook wel taakstraf genoemd, is een straf voor minder zware misdrijven of misdrijven onder verzachtende omstandigheden. Tijdens de werkstraf moeten veroordeelden werk doen waarvoor zij niet worden betaald. De strafrechter kan voor een strafbaar feit in plaats van een gevangenisstraf maximaal 240 uur taakstraf oftewel werkstraf opleggen. Het werk wordt meestal verricht in ziekenhuizen, bejaardencentra, kinderboerderijen en sportclubs, of bij de gemeente. Een werkstraf betekent een aantekening in je ‘justitiële documentatie’, oftewel je strafblad en dat kan je later in de weg zitten bij het vinden van een goede baan.

Maatregel
Een gedragsbeïnvloedende of vrijheidsbeperkende maatregel kan worden opgelegd na het begaan van een strafbaar feit. Er kunnen maatregelen worden opgelegd in plaats van een straf of naast een straf. Ze zijn gericht op herstel (bijvoorbeeld door het betalen van een schadevergoeding) of op het beveiligen van de maatschappij (plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis). Maatregelen zijn onder andere:

• Het afpakken van goederen, zoals verdovende middelen of wapens.
• Het ontnemen van winst die een verdachte met zijn misdrijven heeft gemaakt, zoals in het geval van diefstal, oplichting of handel in verdovende middelen.
• Het betalen van een schadevergoeding aan het slachtoffer.
• Een terbeschikkingstelling (tbs) voor verdachten met een psychische stoornis.
• Het plaatsen van een veroordeelde verdachte in een inrichting voor stelselmatige daders (ISD).

Wat doet de kantonrechter?

De kantonrechter binnen het strafrecht is een ervaren rechter die verschillende soorten lichte strafzaken van verdachten van 12 jaar of ouder behandelt. Het kan dan gaan om lichte strafbare feiten zoals:

• een snelheidsovertreding (te hard rijden)
• vandalisme
• overtreding van de Leerplichtwet
• een misdrijf als stroperij (diefstal van natuurlijke zaken)
• beroepsprocedures tegen een opgelegde verkeersboete (denk aan door rood licht rijden)

Wat doet de politierechter?

De politierechter behandelt alle soorten strafzaken waarvoor maximaal een jaar gevangenisstraf wordt geëist tegen een meerderjarige. De politierechter is een alleensprekende rechter. De zittingen van de politierechter zijn openbaar. Aan het einde van de zitting doet de politierechter vrijwel altijd direct mondeling uitspraak.

Wat doet de economische politierechter?

Economische strafzaken kunnen worden voorgelegd aan een enkelvoudige economische politierechter of aan een meervoudige economische kamer, dat is afhankelijk van de zwaarte van het vergrijp. De economische rechter behandelt onder andere milieuzaken, zoals illegale lozingen van afval, maar ook lichtere vergrijpen als overtredingen van de winkeltijdenwet, de warenwet of de regels voor het uitrijden van mest. Bij de zwaardere economische strafzaken die voor de meervoudige economische kamer komen kun je denken aan grootschalige milieuzaken, het op grote schaal frauderen met aandelen of faillissementsfraude.                                                                                                                   Bron: rechtspraak.nl

Wat doet een Rechter-Commissaris?

De rechter-commissaris (rc) is een rechter met een bijzondere taak. Een rc is niet belast met de behandeling van een strafzaak op zitting, maar geeft in de voorfase van het strafproces leiding aan het gerechtelijk vooronderzoek in complexe strafzaken. Rechter-commissarissen houden vanuit hun kantoor in het gebouw van de rechtbank, ook wel kabinet, toezicht op de voortgang van het onderzoek, de rechtmatige toepassing van opsporingsbevoegdheden en de evenwichtigheid en volledigheid van dat onderzoek. Het opsporingsonderzoek zélf staat onder leiding van de OvJ. De taak van de rc bestaat ondermeer uit:

• het horen van getuigen
• het beslissen of iemand in het kader van de voorlopige hechtenis langer mag worden vastgehouden
• het toestemming geven aan politie en OM om bepaalde opsporingsmethoden in te zetten.
                                                                                                                                  Bron: rechtspraak.nl | om.nl

‘Een rc is bevoorrecht. Hij komt met veel wisselende zaken in aanraking, hoeft geen dagenlange openbare zittingen te doorstaan en is niemand schatplichtig. Aan de andere kant is het een eenzame baan. Je neemt iedere beslissing alleen. Alles hangt van jou af, jij sluit mensen op of jij laat ze vrij. Soms is dat heel zwaar.’                                                Ruurd Veltkamp, rechter-commissaris in Severyn & Govaert

De president van de rechtbank wijst bij strafzaken de rechter-commissaris aan om beslissingen te nemen tijdens het sporenonderzoek die door de officier van justitie zélf niet genomen mogen worden. Wanneer deze de bevoegdheid niet heeft om een beslissing te nemen, dan dient de rc dit te doen. De OvJ mag bijvoorbeeld niet bepalen of een verdachte in  bewaring gesteld moet worden, of een woonhuis mag worden doorzicht en of een telefoonlijn mag worden afgetapt. De rechter-commissaris mag deze beslissingen wel nemen.

Wanneer de rechter-commissaris beslist dat er een huiszoeking mag plaatsvinden, dan moet de rc bij deze huiszoeking zélf de leiding op zich nemen. Dit betekent dat de rc aanwezig dient te zijn om te beslissen welke zaken er in beslag mogen worden genomen voor onderzoek. Daarnaast is de rechter-commissaris ook verantwoordelijk voor het treffen of laten treffen van ordemaatregelen.
                                                                                                                                                                                                            Bron: rechtspraak.nl | om.nl

‘Eén keer per maand heeft elke rc een zogenoemde 24 uur dienst. Van 18.00 uur tot de volgende dag 18.00 uur. Gedurende die 24 uur moet je volledig bereikbaar zijn, dat is best zwaar. Ze kunnen je ’s nachts wakker bellen om toestemming te krijgen voor doorzoekingen of het plaatsen van telefoontaps. Je bent dan verplicht om op te nemen en eventueel ter plaatse gaan.’                                                                                                                                                                                                         Ruurd Veltkamp, rechter-commissaris in Severyn & Govaert

 

De rechter-commissaris kan dieper op jouw persoonlijke situatie ingaan en ingrijpender beslissingen nemen dan de politie. Zo kan de rc de reclassering een voorlichtingsrapport over de verdachte laten maken of besluiten dat een psychiatrisch rapport noodzakelijk is. Het kan zijn dat de verdachte voor dit laatste ter observatie moet worden opgenomen.                                                                                Bron: rechtspraak.nl | om.nl

 

‘Grofweg doe je als rechter-commissaris drie dingen: je kunt een verdachte in bewaring stellen, getuigen horen en je kunt verder onderzoek doen om de waarheid te achterhalen. Dat werk doe je in tegenstelling tot de normale rechter níet in een openbare zittingszaal. Voorgeleidingen en het horen van getuigen doe je achter gesloten deuren. Je zit als onderzoeksrechter geen zittingen voor en draagt ook geen toga. Tijdens het opsporingsonderzoek is de OvJ de aangewezen persoon om de meeste beslissingen te nemen. Bij sommige zwaarwegende beslissingen heeft alleen de rc de bevoegdheid. Denk aan het doorzoeken van een woning of het aftappen van telefoongesprekken. Als dat tijdens jouw avond- en weekendpiket gebeurt ben je de klos. Dan loop je de kans dat je er ’s avonds of op zondagmorgen uit moet om in een godvergeten oord ergens een woning te moeten doorzoeken.’                                                                                                                                                                                                                  Ruurd Veltkamp, rechter-commissaris in Severyn & Govaert

 

Drie meervoudige kamers voor rechtszaken in speciale vakgebieden

Rechters van de Blauwe Kamer

Sinds 1 juli 2022 moeten opsporingsambtenaren (o.a. politieagenten en boa’s) die worden vervolgd voor het gebruik van geweld in de rechtmatige uitoefening van hun functie verschijnen voor de rechters van de zogenoemde Blauwe Kamer. Deze zittingen zijn openbaar en vinden plaats bij de rechtbank Midden-Nederland op locatie in Utrecht.

Volgens de wetgever kwam de bijzondere rechtspositie van de opsporingsambtenaar vóór die datum niet goed genoeg tot uiting. Opsporingsambtenaren zijn niet alleen bevoegd om geweld te gebruiken tijdens hun werk, in voorkomende gevallen wordt dat ook van hen verwacht. Dit kan tot kwetsbare situaties leiden. Met de nieuwe wet wordt meer recht gedaan aan de positie van de opsporingsambtenaar die geweld heeft gebruikt én aan het belang van de samenleving dat goed wordt onderzocht wat de precieze toedracht is geweest.

De zittingen van de Blauwe Kamer zijn openbaar en verschijnen net als alle andere strafzaken op de zittingslijsten van de rechtbank. 

Rechters van de Militaire Kamer

Een Nederlandse militair die wordt verdacht van het plegen van een misdrijf (waar ook ter wereld), dient bij vervolging te verschijnen voor de militaire kantonrechter, de militaire politierechter of de meervoudige militaire kamer van de rechtbank Gelderland, locatie Arnhem. De meervoudige kamer bestaat uit twee rechters en een militair lid. Het militaire lid is een officier van één van de krijgsmachtonderdelen. De Militaire Kamer bestaat sinds 1991 en kwam in dat jaar in de plaats van de Krijgsraad.

Twee maten. Volgens critici wordt met twee maten gemeten. Zij maken bezwaar tegen de uitzonderingspositie voor politiemensen en militairen. In hun ogen vallen de straffen structureel lager uit dan voor burgers. Naar mijn mening is toch het grote verschil dat agenten en soldaten in functie wettelijk het geweldsmonopolie hebben. Als het niet anders kan, mogen zij geweld gebruiken. In geval van twijfel of bij een aangifte, is daarom het woord aan de ‘blauwe’ of ‘groene’ rechter.                                          Bron: Gerlof Leistra – EW – 2 mei 2023

Rechters van de Internationale Rechtshulp Kamer

De Internationale Rechtshulp Kamer (IRK) is een speciale meervoudige kamer die beslist over de overlevering van verdachten en veroordeelden aan andere Europese landen die daar worden verdacht van het plegen van een strafbaar feit of zijn veroordeeld tot een gevangenisstraf. De rechtbank Amsterdam is als enige rechtbank in Nederland bevoegd om zittingen van de IRK te behandelen. De zittingen van de IRK zijn openbaar. Een uitspraak van de IRK vindt 14 dagen na de behandeling van de strafzaak plaats, is direct uitvoerbaar en er is geen hoger beroep mogelijk.                                                                                                                                                                                                                                          Bron: rechtspraak.nl

‘In het strafrecht gaat het om de reconstructie van een strafbaar feit dat eerder heeft plaatsgevonden waar wij rechters niet bij waren. In bijna alle gevallen is het duidelijk wat er is voorgevallen, maar het gaat om het verhaal áchter de feiten. De lezing van de verdachte, eventuele getuigen en soms ook de slachtoffers is essentieel. Zij doen hun verhaal eerst aan de politie, dan aan een officier van justitie en een rechter-commissaris en tenslotte nogmaals aan ons. Daarom staat op zitting voor mij het horen van en het luisteren naar de verdachten centraal. Is het geloofwaardig wat men verklaart? Aan de ene kant moet de verdachte de kans krijgen om zijn verhaal te vertellen, aan de andere kant moeten wij als rechters kritisch luisteren en zo nodig de verdachte confronteren met eerdere verklaringen, inconsistenties, onduidelijkheden en onwaarheden.’      Ferdinand Loos, strafrechter, voorzitter Meervoudige Kamer in Severyn & Govaert

 

Hoe verloopt de zitting van een strafzaak?

Lees meer over de zitting van een strafzaak in Hoe verloopt een strafproces?

‘Natuurlijk heb je als mens een standpunt over wat er om je heen gebeurt. Dat mag, ook als rechter mag je buiten de rechtszaal een privé-mening hebben. Op zitting speelt dat oordeel niet mee, daar moet je puur professioneel denken en handelen, onpartijdig zijn en persoonlijke emoties niet toelaten. Bij sommige zaken is dat moeilijk, maar tijdens de zitting draag ik toga en bef en ben ik rechter. Daarom zit je daar. Je hebt het dossier bestudeerd, je hebt alles gelezen wat relevant is. Op zitting luister je naar de verdachte, naar de verdediging, naar de officier, naar de getuigen en de slachtoffers. Daarna trek je je met je collega’s terug in de raadkamer en kom je tot een gezamenlijk oordeel.’                                                      Ferdinand Loos, strafrechter, voorzitter Meervoudige Kamer in Severyn & Govaert

 

Toga en bef

Rechters, officieren van justitie en advocaten dragen tijdens de rechtszitting een zwarte toga en een witte bef. Dat is te danken aan Napoleon, die in zijn wetten en decreten minutieus voorschreef, hoe de rechterlijke ambtenaren en advocaten zich dienden te kleden. Het zwart van de toga staat voor afwijzing van ijdelheid, het wit van de bef voor neutraliteit. Toga en bef hebben een symbolische betekenis: advocaten, officieren en rechters zitten daar niet als privépersoon met eigen, persoonlijke meningen, maar zijn in functie.

• De rechter is per definitie onpartijdig.
• De officier van justitie is tijdens het opsporingsonderzoek onpartijdig en onafhankelijk, maar komt tot de overtuiging dat de verdachte daadwerkelijk de dader is en wordt daarmee procespartijdig.
• De advocaat verdedigt niet zijn eigen mening, maar die van zijn cliënt.

NB.: Bij rechtszittingen waarbij jonge kinderen worden gehoord kan de rechter bij uitzondering beslissen dat de toga niet behoeft te worden aangetrokken om het kind niet onnodig te verwarren.

Koninklijk Kostuumbesluit Rechterlijke Organisatie
Bij koninklijk besluit staan toga en bef op zeer nauwkeurige wijze beschreven:
De toga is een lange wijde mantel met een staande kraag ter hoogte van ongeveer 4 cm, welke kraag aan de voorzijde in het midden een opening heeft van 8 cm. De toga is geheel gemaakt van zwarte stof, neerhangende tot ongeveer 10 cm boven de grond, in het midden van de achterzijde onder de kraag, evenals zijwaarts aan de bovenkant van de wijde mouwen, geplooid ingenomen, met aan de onderkant der mouwen omslagen ter breedte van ongeveer 20 cm en aan de voorzijde in het midden van boven tot onder om de 5 cm voorzien van een niet glimmende kleine zwarte knoop, een en ander in overeenstemming met de bij dit Reglement gevoegde afbeeldingen. De toga wordt gesloten gedragen. Aan de onderkant der mouwen behoort een voorziening te zijn getroffen, welke het terugvallen der mouwen verhindert.
De bef bestaat uit twee aan de bovenzijde aan elkander bevestigde stukken geplooid wit batist of een hierop gelijkende stof, beide stukken tezamen in geplooide toestand aan de bovenzijde 8 cm breed. De bef heeft een lengte van 30 cm en mag aan de onderzijde niet breder zijn dan 15 cm. De bef wordt zodanig bevestigd, dat hetgeen zonder van de toga deel uit te maken om de hals wordt gedragen niet zichtbaar is.                                                                                                                                                                                                                                                   Bron: overheid.nl

Wraking van een rechter

Rechters zijn onafhankelijk en onpartijdig. Ze mogen niet vooringenomen zijn en mogen zelfs de schijn van partijdigheid niet wekken. Dat kan al voldoende grond voor wraking opleveren. Twijfel je aan de onpartijdigheid van een rechter? Dan kun je (of jouw advocaat) een wrakingsverzoek indienen. Dat kan vóór, tijdens of ná de zitting. Een wrakingsverzoek is een verzoek aan de rechtbank om een rechter in een bepaalde zaak te vervangen, omdat hij partijdig zou zijn.

Rechter – met stemverheffing – tegen de verdachte: ‘Ach kom nou toch, meneer!’

Naast praktische gevallen van belangenverstrengeling zoals een familieband of een nevenfunctie van de betrokken rechter kunnen er inhoudelijke gronden bestaan om een rechter te wraken. De rechter zegt of doet bijvoorbeeld iets waaruit zou kunnen blijken dat de rechtbank vooringenomen of partijdig is. 

De afgelopen jaren zijn er in geruchtmakende strafzaken rechters gewraakt, denk aan de zedenzaak tegen Robert M. (2010-2012) en de strafzaak tegen Geert Wilders (2018). In het eerste geval was de directe aanleiding de beslissing van de rechters om de ouders van de slachtoffers spreekrecht toe te kennen. De wraking werd afgewezen. In het tweede geval ging het om de afwijzing van meerdere onderzoekswensen van de verdediging. Dat wrakingsverzoek werd toegewezen.

Behandeling wrakingsverzoek

Rechter eens? Meteen vervanger
Is de rechter het eens met het wrakingsverzoek? Dan volgt terugtrekking uit de rechtszaak en krijg je een nieuwe rechter.

Rechter oneens? Zitting wrakingskamer
Is de rechter het niet eens met de wraking? Dan gaat uw verzoek naar de wrakingskamer. De wrakingskamer bestaat uit 3 ervaren rechters van hetzelfde gerecht als uw rechter. Uw verzoek wordt meestal behandeld in een openbare zitting. U vertelt waarom u de rechter partijdig vindt. De rechter vertelt zijn kant van het verhaal (mondeling of schriftelijk).

Wrakingskamer wraken
Twijfelt u aan de onpartijdigheid van de wrakingskamer? Dan kunt u ook de wrakingskamer wraken. In dat geval moeten er aanwijzingen zijn dat ook de leden van de wrakingskamer niet onpartijdig of onafhankelijk zijn.

Uitspraak wrakingskamer

Uitspraak is bindend
Binnen 2 weken beslist de wrakingskamer of uw wrakingsverzoek terecht is. De schijn van partijdigheid is genoeg om een rechter te wraken. Dat betekent niet dat een rechter ook echt partijdig is. De beslissing van de wrakingskamer is bindend, maar u kunt opnieuw wraken als er nieuwe omstandigheden zijn.

Opnieuw wraken 1e rechter
Heeft de wrakingskamer uw wrakingsverzoek afgewezen, maar twijfelt u nog steeds aan de onpartijdigheid van uw rechter? Dan kunt u hem opnieuw wraken. U mag alleen een 2e wrakingsverzoek indienen als er nieuwe feiten of omstandigheden zijn.

Nieuwe rechter wraken
Krijgt u een nieuwe rechter, maar twijfelt u ook aan zijn onpartijdigheid? Dan kunt u ook de vervanger wraken. Maar alleen als u goed kunt uitleggen waarom u denkt dat hij partijdig is.                                                                                                                                     Bron: rechtspraak.nl

Het vonnis van de rechter

Het vonnis is een gemotiveerde, bindende uitspraak van de rechters in een civiele rechtszaak of een strafzaak. Wat staat er in een vonnis?

In een vonnis benoemt de rechtbank:

• de namen en woonplaatsen van de partijen, en de namen van hun gemachtigden/advocaten
• de standpunten die de partijen hadden, tenzij het een verkort vonnis betreft
• het verloop van het geschil
• de naam van de rechter(s)
• de beslissing van de rechter(s), de datum waarop zij deze hebben genomen en de manier waarop zij tot de beslissing zijn gekomen
• het wettelijke kader, de overwegingen, de uitspraak en de manieren waarop de partijen de uitspraak juridisch kunnen aanvechten, tenzij het een verkort vonnis betreft
• de kostenveroordeling (de kosten voor de rechtsgang; de in het ongelijk gestelde partij moet deze over het algemeen betalen, in geval van onnodige kosten kan de rechter beslissen dat de veroorzaker deze moet vergoeden, mits dat van toepassing is op de zaak)  Bron: rechtspraak.nl

Hoe wordt een zaak aan een rechter toegewezen?

De rechtbanken en gerechtshoven hebben regels opgesteld over de manier waarop een zaak aan een rechter of raadsheer wordt toegedeeld. De hoofdregels noemt men de Code Zaakstoedeling. Eerst wordt gekeken om wat voor soort zaak het gaat. Binnen de gerechten werken de rechters in gespecialiseerde teams voor verschillende soorten zaken. Jouw zaak komt bij de teamvoorzitter van dat specifieke team rechters. De teamvoorzitter deelt jouw zaak willekeurig toe aan een van de rechters, meestal naar de rechter die het eerste tijd heeft om jouw zaak te behandelen. De rechter die jouw zaak behandelt heeft zélf geen invloed op deze toedeling.

Uitzondering: maatwerk

Soms kan een zaak niet willekeurig aan een rechter worden toegewezen. Wanneer een zaak juridisch heel ingewikkeld is, veel aandacht krijgt in de media of als die gaat over persoonlijke conflicten (denk aan echtscheidingszaken) zoekt de teamvoorzitter een rechter die de zaak het beste kan behandelen en wijst de zaak dan rechtstreeks toe. Dit noemt men maatwerk. De teamvoorzitter kijkt daarbij naar de ervaring en specialisatie van de rechters, en bijvoorbeeld ook naar hun ervaring met de media in gevallen waarin men veel aandacht voor de zaak op internet, televisie en radio verwacht.                                                                                                                                                                                                                 Bron: rechtspraak.nl

Hoeveel rechters werken er in Nederland?

In 2022 deden rechters in Nederland uitspraak in 1,4 miljoen zaken. 9.600 rechtspraakmedewerkers ondersteunden in dat jaar 2.600 rechters en raadsheren. Het percentage strafzaken was 13%.                                                                           Bron: rechtspraak.nl/jaarplan-van-de-Rechtspraak-2022

De officiële aanspreektitel
De officiële aanspreektitel voor rechters van de ‘gewone’ rechtbank is ‘Edelachtbare’. In hoger beroep bij het Gerechtshof spreekt men de raadsheren aan met ‘Edelgrootachtbare’. Ook als het vrouwen zijn, vreemd genoeg zijn vrouwelijke raadsheren geen raadsdames. Ook bij de hoogste civiele rechter in Nederland, de Hoge Raad in Den Haag, spreekt men alleen van raadsheren. Zij worden officieel aangesproken met ‘Edelhoogachtbare’. Anno nu is het algemeen geaccepteerd dat men een rechter aanspreekt met meneer of mevrouw (de rechter). Zijn er meerdere rechters (een meervoudige kamer), dan spreekt men de voorzitter aan met meneer/mevrouw de voorzitter. Een rechter in kort geding noemt men op zitting meneer/mevrouw de president.

Hoe word je rechter of raadsheer?

Je kunt rechter of raadsheer worden als je de juiste vooropleiding hebt gehaald, van onberispelijk gedrag bent en na een strenge selectie en pittige opleiding. Je moet beschikken over:

• een voltooide studie rechtsgeleerdheid met civiel effect
• minimaal twee jaar werkervaring na je afstuderen en buiten de rechterlijke organisatie. Als je direct na je afstuderen gaat werken als gerechtsjurist/griffier, houd er dan rekening mee dat je vanuit die functie niet vanzelf kunt doorstromen naar de opleiding tot rechter of raadsheer
• de Nederlandse nationaliteit

Je volgt je opleiding bij één van de gerechten en bij SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak. Ook loop je een stage bij het OM. Rechtbanken stellen twee opleidingsplekken per jaar open voor juristen met twee tot zes jaar werkervaring. En gerechten stellen vier keer per jaar vacatures open voor juristen met ten minste 6 jaar werkervaring.
                                                                                                       Bron: SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie – ssr.nl

RIO – Rechter in opleiding

Duur opleiding 4 jaar
Heb je twee tot zes jaar relevante werkervaring als jurist, waarvan minstens twee jaar buiten de rechterlijke organisatie? Dan kun je meedoen aan de selectieprocedure voor rechter in opleiding (RIO). Je volgt dan de volledige opleiding, die vier jaar duurt.

Duur opleiding maximaal 2 jaar
Heb je minstens zes jaar relevante werkervaring na je afstuderen, waarvan twee jaar buiten de rechterlijke organisatie? Dan kun je meedoen aan de selectieprocedure voor rechter in opleiding (RIO). Na het succesvol afronden van de selectieprocedure duurt je opleiding vijftien maanden tot maximaal twee jaar. Soms vragen rechtbanken in hun vacature voor rechter in opleiding om specialisten of zeer ervaren generalisten. Na het succesvol afronden van de selectieprocedure voor deze functies duurt je opleiding maximaal één jaar en richt de opleiding zich in beginsel op een carrière binnen één rechtsgebied.

RHIO – Raadsheer in opleiding

Duur opleiding 15 maanden tot 2 jaar
Als raadsheer (m/v/x) bij een gerechtshof of bijzonder college kijk je opnieuw naar alle feiten van een al bij de rechtbank voorgekomen zaak. Je maakt vervolgens je eigen beoordeling. Je kunt raadsheer worden bij één van de appelcolleges als je beschikt over minstens tien jaar relevante juridische werkervaring, waarvan minstens twee jaar buiten de rechterlijke organisatie.                                                                                                                                                                                                                Bron: SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie – ssr.nl

Rechter- of raadsheer-plaatsvervanger

Als je met enige regelmaat en op vrijwillige basis wilt werken als rechter of raadsheer, kun je rechter- of raadsheer-plaatsvervanger worden. Daarvoor moet je minimaal zes (voor rechters) of tien (voor raadsheren) jaar relevante juridische ervaring hebben, waarvan minstens twee jaar buiten de rechterlijke organisatie en beschikken over aantoonbare maatschappelijke ervaring. Werken als rechter- of raadsheer-plaatsvervanger kan onbezoldigd of bezoldigd zijn. Je kunt alleen benoemd worden als je wordt voorgedragen door het bestuur van de rechtbank of het gerechtshof.

Hoeveel verdient een rechter?

De hoogte van het salaris van een rechter hangt af van zijn precieze functie, bijvoorbeeld (senior) rechter of (senior) raadsheer. De hoogte van het salaris varieert van €4.000 tot €10.000 bruto per maand, gebaseerd op een 36-urige werkweek. Actuele informatie kun je vinden op Jonge Ambtenaren en Loonwijzer.

Rechters in Severyn & Govaert

In Severyn & Govaert leer je een variëteit aan strafrechters kennen. Het begint bij Simon Schermerhorn, senior-rechter bij de Rechtbank Amsterdam, voorzitter van de meervoudige kamer in Dood in opdracht.

‘Schermerhorn was een uitstekende en integere jurist, al was presentatie niet zijn sterkste kant. Hij sprak monotoon en keek tijdens het voorlezen zelden op uit zijn papieren. Ook nu weer had hij, met de linkerwang op zijn hand geleund, lange tijd geciteerd uit het dossier.’                                                                                                                                                                                                       Citaat uit Dood in opdracht

Al meerdere keren ben je in dit artikel citaten van Ruurd Veltkamp tegengekomen. Hij is rechter-commissaris bij de Rechtbank Amsterdam, een onderzoeksrechter oude stijl, je zult hem in Severyn & Govaert regelmatig tegenkomen.

Ook van Ferdinand Loos, strafrechter en voorzitter meervoudige kamer in Kwaad ontwaakt las je in dit artikel meerdere citaten. Hij blijft in de serie ook moreel en inhoudelijk een belangrijk ijkpunt.

Meer lezen?

Wil je meer weten over het werk van politie en justitie? Severyn & Govaert is gebaseerd op waargebeurde zaken en neemt je mee in de dagelijkse praktijk van twee misdaadbestrijders: Maarten Severyn, tactisch rechercheur en Lydia Govaert, senior officier van justitie. De eerste delen van Severyn & Govaert zijn als paperback in de reguliere boekhandel verkrijgbaar en te bestellen via Libris.

De afleveringen van deze serie verschijnen ook als e-boek en luisterboek (voorgelezen door Dieuwertje Blok) en zijn te leen in meer dan 80 openbare bibliotheken, in de Online Bibliotheek én in de Mediatheek van de Politieacademie.